Tên gọi: cây lá vối, cây vối
Tên khoa học: Cleistocalyx operculatus (Roxb.) Merr. et Perry (Eugenia operculata Roxb.), thuộc họ Sim – Myrtaceae.
Cây gỗ có kích thước trung bình. Lá bầu dục hay xoan ngược, thót nhọn ở gốc, có mũi ngắn ở đầu, nhạt màu, và hơi có chấm nâu trên cả hai mặt, dài 8-9cm, rộng 4-8cm. Hoa gần như không cuống, thành cụm hoa hình tháp trải ra ở nách những lá đã rụng. Quả hình cầu hay hình trứng, đường kính 7-12mm, nhám, nhớt.
Lá vối có hình trái xoan, ngược, thót nhọn ở gốc, có mũi ngắn nhỏ ở chóp lá. Hai mặt là màu xanh nhạt, có đốm nâu, phiến lá dày, dai, cứng. Lá già có nhiều chấm đen ở mặt dưới lá. Lá dài khoảng 8- 9 cm, rộng 4 – 8 cm, cuống lá ngắn khoảng 1 đến 1,5 cm.
Hoa lá vối gần như không có cuống, màu trắng lục mọc thành 3 – 5 cụm trải ra ở những nách lá đã rụng. Nụ hoa vối dài nhỏ có 4 cánh, nhiều nhị.
Cây lá vối ra hoa vào tháng 5 đến tháng 7. Sau đó kết quả, quả hình cầu hoặc hình trứng thuôn dài, nhăn nheo có đường kính khoảng 7 – 12 mm, nhám, có chứa dịch bên trong, khi chín màu tím hoa sim.
Phân bố và thu hái lá vối:
Cây lá vối là loài cây nhiệt đới phân bố rộng rãi ở nhiều nơi ở châu Á, Trung Quốc, Lào, Campuchia, Việt Nam,…Ở nước ta, lá vối thường mọc hoang ở bờ hồ, suối và trồng ở nhiều nơi để lấy lá, nụ hoa pha trà, hãm nước để uống.
Khu vực phân phối cây lá vối phổ biến ở các tỉnh miền Trung và Trung du Bắc bộ như Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang, Bắc Giang, Nghệ An, Phú Thọ, Lạng Sơn, Thanh Hóa, các tỉnh Tây Nguyên, Đồng Nai, Vũng Tàu,…
Chồi và lá non sẽ ra nhiều trong mùa xuân hè.Cây ra hoa vào khoảng tháng 5-7 và quả chín vào tháng 8-9.
Bộ phận sử dụng là lá và nụ vối. Lá và nụ vối sau khi thu hoạch sẽ được rứa sạch nhựa, để ráo rồi cho vào thúng. Sau đó, dùng rơm rạ phủ lên trên lá cho đến khi lá chuyển màu đen thì lấy ra rửa sạch rồi phơi khô dùng dần.
Mục đích của việc ủ lá là để phá hủy chất diệp lục trong lá và chất ngái do nhựa, nước vối sẽ ngon hơn.
Thành phần hóa học của cây lá vối:
Trong lá vối có chứa tamin, một số khoáng chất, vitamin và khoảng 4% tinh dầu. Do đó, lá vối thường có mùi thơm dễ chịu và có chất kháng sinh chống lại nhiều loài vi khuẩn gây bệnh.
Trong nụ vối có chứa Beta – Sitosterol có khả năng chuyển hóa cholesterol, hỗ trợ kháng sinh và làm giảm lượng mỡ trong máu.
Các bộ phận khác nhau của lá vối có thể chứa sterol, chất béo, tanin catechic và gallic. Nụ và lá vối có chứa acid triterpenic.
Uống nước lá vối, nụ vối có tác dụng gì?
Theo y học cổ truyền Mạn kinh tử (quả vối) có vị đắng, cay, tính hơi hàn có tác dụng thanh lọc máu, điều trị phong nhiệt.
Lá vối vị đắng, hơi chát, chứa một ít độc tố nhẹ có tác dụng thanh nhiệt, sát trùng, điều hòa gan, phổi và bàng quang. Nước lá vối có tính kháng khuẩn, giảm đau, chống viêm, tiêu đờm, điều chỉnh huyết áp do gan nóng. Sử dụng nước nấu lá vối hàng ngày có thể tiêu thực, làm giảm mỡ máu, điều trị cảm nắng, điều hòa thân nhiệt.
1. Chữa đầy, trướng bụng, ăn không tiêu
Bài thuốc 1: Lấy 6-12g vỏ thân cây gối, sắc lấy nước đặc uống 2 lần trong ngày.
Bài thuốc 2: Lấy 12g vỏ thân cây gối, 8g bán hạ chế, 8g cam thảo và 8g cát sao sâm, sắc lấy nước uống.
2. Viêm đại tràng mãn tính, đau bụng âm ỉ và hay đi phân sống
Rửa sạch và xé nhỏ khoảng 200g lá vối tươi, cho vào 2 lít nước đun sôi, ngâm lá khoảng 1 giờ rồi uống thay nước.
3. Chữa tiêu chảy
Bài thuốc 1: Lấy 3 cái lá vối tươi, 8g vỏ ổi rộp, 10g núm quả chuối tiêu. Tất cả thái nhỏ, phơi khô, mỗi lần sắc với 400ml nước. Sắc cho đến khi còn 100ml thì chia thành 2 lần uống trong ngày. Liệu trình 2-3 ngày.
Bài thuốc 2: Lấy 100g vỏ thân cây vối, 100g vỏ sung, 100g lá phèn đen, 100g lá ổi, 50g vỏ cây đại, 50g hạt vải, 30g quế. Đem tất cả sấy khô, tán bột mịn. Đem hỗn hợp bột luyện thành hồ rồi vê thành viên bằng hạt đỗ. Mỗi lần uống 12g, uống 2 lần trong ngày.
4. Chữa thấp chẩn cấp và mạn tính
Lấy 50g lá vối tươi, 50g lá kinh giới, đun lấy nước rửa vết loét, kết hợp thuốc bôi.
5. Chữa lở ngứa, chốc đầu
Lấy 1 nắm lá vối, nấu nước để tắm rửa chữa lở ngứa và gội đầu chữa chốc lở.
6. Làm giảm mỡ máu, giảm cholesterol
Hãm 15-20g nụ vối với nước sôi uống tahy tà hoặc đun trực tiếp thành nước đặc uống 3 lần trong ngày. Nên uống thường xuyên để đạt hiệu quả.
7. Điều trị bệnh tiểu đường
Sắc lấy nước từ 15-20g nụ vối, uống 3 lần trong ngày hoặc cho vào hãm như trà uống thay nước.
8. Chữa bệnh viêm gan, vàng da
Mỗi ngày sắc 200g rễ cây vối lấy nước uống.
9. Chữa bỏng
Lấy vỏ cây gối cạo vỏ rửa sạch, giã nát, hòa với nước sôi rồi bôi hỗn hợp lên vết bỏng. Với tác dụng làm giảm tiết dịch, dịu đau và hết phồng rộp.
10. Chữa viêm da, ngứa
Đun nước vối đặc, trực tiếp bôi lên vết ngứa.
11. Chữa cảm lạnh làm bụng đầy, thân thể mệt mỏi
Lấy 16g lá vối khô, 16g trần bì và 8g cam thảo, tán thành bột. Thêm 3 lát gừng tươi, ngày sắc uống hoặc uống 25-30g bột với nước.
12. Giảm cân
Bài thuốc 1: Lấy lá vối hoặc nụ vối, hãm như trà với 1 lít nước. Ủ trong 1 giờ là có thể uống được, uống thay nước.
Bài thuốc 2: Đun sôi 1 lít nước với lá vối hoặc nụ vối. Sau đó cho thêm 1 nắm hoa hòe cho nước sôi trở lại, để nguội uống thay nước.
13. Hỗ trợ điều trị ở bệnh nhân bị gout
Sắc lấy nước uống từ lá vối hoặc nụ vối. Có tác dụng hỗ trợ tiêu tích, làm tan các chất uric đào thải ra ngoài nên góp phần điều trị bệnh guot.
Nó chỉ có tác dụng hỗ trợ chữa bệnh. Chứ không chữa bệnh hoàn toàn. Nên người bệnh vẫn nên được điều trị bằng phương pháp y tế. Và kết hợp với chế độ ăn uống hợp lý.
14. Giúp lợi sữa
Ngay từ những ngày đầu thai kỳ, các mẹ bầu nên có thói quen uống nước vối. Để có cơ thể khỏe mạnh và lợi sữa khi sinh con.
15. Hỗ trợ tiêu hóa ở mẹ bầu
Lá vối sắc lấy nước hoặc hãm như trà. Sẽ giúp các mẹ bầu dễ dàng hấp thụ chất dinh dưỡng từ thức ăn hàng ngày. Đồng thời tăng cảm giác ngon miệng, kích thích hệ tiêu hóa. Từ đó đảm bảo dinh dưỡng và sức khỏe cho mẹ và em bé trong bụng.
16. Giải khát, lợi tiểu, đào thải độc tố trong cơ thể
Dùng nước lá vối đun hoặc hãm như trà uống trong ngày như một loại nước giải khát. Nó giúp thanh nhiệt và giải độc cho cơ thể.
17. Phụ nữ sau sinh nhanh săn bụng và ăn ngủ tốt
Lá vối đun nước uống hàng ngày thay nước lọc. Giúp đánh tan mỡ thừa, eo săn chắc và còn làm đẹp da, hết mụn.
18. Chữa dái tháo đường
Lấy 20-30g lá vối hãm hoặc đun lấy nước uống trong ngày.
19. Giải độc lá ngón
Lấy 1 nắm lá vối tươi giã nát, thêm ít nước. Ép lấy nước cốt, uống hoặc trực tiếp bơm vào dạ dày.
Những ai nên kiêng lá vối?
Lá vối tươi có hiệu quả điều trị bệnh cao hơn lá vối đã ủ hoặc phơi khô. Tuy nhiên, tính chất kháng viêm và kháng khuẩn của lá vối tươi rất mạnh nên có thể dẫn đến tình trạng tiêu diệt cả những loại khuẩn có lợi trong cơ thể. Do đó, người dùng nên sử dụng lá vối tươi để pha nước uống hàng ngày. Ngoài ra, những người quá gầy, suy nhược cơ thể, quá yếu ớt, thường hay bệnh vặt không nên dùng lá vối, nụ vối hoặc thân vối để điều trị bệnh.
Một số lưu ý khi sử dụng lá vối
- Không nên uống quá nhiều, mỗi ngày chỉ uống một ấm trà hoặc một ly nước. Không được dùng thay nước lọc, bởi vì điều này có thể ảnh hưởng đến hệ thống bài tiết.
- Không uống nước lá vối khi đói và không được uống nước vối quá đặc. Nước lá vối có thể kích thích hệ thống tiêu hóa, làm tăng nhu động ruột. Do đó, sử dụng nước lá vối đậm đặc có thể gây cảm giác mệt mỏi, mất năng lượng, choáng váng,…
Khuyến cáo:
Huongrung.net cung cấp thông tin dược liệu tự nhiên chăm sóc sức khỏe thường ngày với mục đích tham khảo. Không nên tự ý sử dụng các dược liệu hay bài thuốc. Quý vị hãy tham khảo theo ý kiến Thầy thuốc / Bác sỹ chuyên khoa.